بتن ریزی، نیاز تمام پروژه های عمرانی است. تصور ساخت و ساز در دنیای امروز بدون استفاده از بتن، تقریبا غیرممکن است. سازه های بتنی سرتاسر شهرها و حتی روستاها قد علم کرده اند. امروزه به جرئت می توان بتن را به عنوان محبوب ترین مصالح ساختمانی در نظر گرفت.
بتن حاصل ترکیب سیمان، سنگدانه های مختلف و آب است. حدود 15 الی 20 درصد حجم ترکیب بتن را آب تشکیل داده است. این درصد بالای آب، به بتن فرم مایع گونه ای می دهد. بتن تازه روی هر سطحی ریخته شود، شروع به جاری شدن می کند. چنین ماده ای، قابلیت شکل دهی پایینی دارد و برای ساخت سازه های مستحکم مناسب نخواهد بود.
راه حل این مشکل، استفاده از فرآیندی به نام قالب بندی است. در این مقاله، قصد داریم در مورد قالب بندی که یکی از مراحل حیاتی بتن ریزی است صحبت کنیم. شناخت قالب بندی و انواع آن، مزایا، معایب و نکات مهم درباره قالب بندی نیز از دیگر عنوان های این مقاله است. اگر قصد دارید در مورد قالب بندی بتن و قالب مناسب برای انواع امور بتن ریزی اطلاعات کسب کنید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
قالب بندی چیست؟
قالب بندی به معنای ساختن بستری برای بتن تازه است تا در مدت زمان طولانی عمل آوری، دچار تغییر فرم نشود. همانطور که می دانید، بتن تازه از درصد آب نسبتا بالایی برخورد است. این درصد آب، به بتن حالت سیال گونه می دهد. به عبارت بهتر، بتن تازه قابلیت جاری شدن دارد و مانند مایعات می تواند فرم محیط اطراف خود را بگیرد.
برای آنکه به این ماده جاری شونده فرم مدنظر خود را بدهیم و از تغییر این فرم جلوگیری کنیم، از قالب بندی بتن استفاده می شود. قالب بتن با ایجاد یک چارچوب مستحکم دور آن، جلوی حرکت بتن و جاری شدن آن را می گیرد. قالب بندی مورد استفاده برای بتن باید آن قدر قوی باشد که بتواند بتن را برای مدت زمان عمل آوری آن (که زمان کوتاهی نیست و حدود دو هفته به طول می انجامد) بگیرد. در این مدت، نیروی زیادی از سمت بتن به قالب وارد می شود که این موضوع، اهمیت متریال مورد استفاده برای قالب بندی را افزایش می دهد.
انواع قالب بندی
قالب بندی بتن با قالب های متفاوتی قابل انجام است. برای دسته بندی این قالب ها، دو حالت متفاوت وجود دارد. اولین نوع دسته بندی، بر اساس روش اجرای قالب بندی است. دسته دوم، بر مبنای جنس قالب انجام می شود و گوناگونی مواد اولیه مورد استفاده برای قالب بندی را نشان می دهد. در این بخش از مقاله، به بررسی هر دو نوع دسته بندی خواهیم پرداخت.
1) دسته بندی بر اساس روش اجرا: بر اساس روش اجرا، قالب بندی به دو روش متفاوت انجام می شود. در روش اول، قالب بندی در محل بتن ریزی اجرا می شود و پس از انجام فرآیند بتن ریزی و گذشت مدت زمان عمل آوری بتن، زمانی که بتن مقاومت بیشینه خود را به دست آورد، قالب از اطراف بتن جدا می شود. در روش دوم، اما قالب پس از بتن ریزی و عمل آمدن بتن از اطراف آن جدا نمی شود و به عنوان بخشی از بتن، تا همیشه در کنار آن خواهد ماند. مشخصا روش دوم به استقامت بتن کمک می کند و همچنین یک لایه عایق مناسب نیز برای فضای ساخته شده با بتن فراهم می کند اما از نظر اقتصادی، روش اول هزینه کمتری برای پروژه به همراه خواهد داشت.
2) دسته بندی بر اساس جنس قالب: قالب های بتن می توانند از مواد مختلفی ساخته شوند. انواع قالب بر اساس فاکتورهایی نظیر هزینه، کیفیت و در دسترس بودن با هم متفاوت هستند. در ادامه انواع قالب بندی را بر اساس جنس قالب ها نام می بریم. برای آشنایی بیشتر با انواع قالب بندی و مزایا و معایب هر نوع قالب، می توانید مقاله انواع قالب بندی را مطالعه کنید:
• قالب بندی آجری
• قالب بندی چوبی
• قالب بندی پلای وود
• قالب بندی فایبرگلاس
• قالب بندی فلزی
ویژگی قالب بندی مناسب
قالب بندی راهکاریست که برای کنترل جاری شدن بتن، شکل دادن به آن و حفظ فرم بتن در دوران عمل آوری در نظر گرفته شده است. بر این اساس، یک قالب مناسب باید ویژگی های مشخصی داشته باشد تا بتواند بتن را به بهترین شکل فرم دهی کند. در این قسمت، چند مورد از ویژگی های یک قالب بندی مناسب را بررسی خواهیم کرد.
مقاومت مناسب
بسته به حجم و نوع بتنی که برای پروژه انتخاب شده است، باید نوع قالب مناسب برای قالب بندی برگزید. قالب انتخاب شده باید اولا توان تحمل نیروی بتن خیس و ثانیا مقاومت بیشتری برای مقابله با نیروهای فشاری بتن در حال خشک شدن را داشته باشد. باید به این نکته توجه داشت که به مرور زمان، بتن با عمل آمدن خود نیروی بیشتری به قالب وارد می کند که ممکن است منجر به تاب برداشتن قالب و دفرمه شدن بتن گردد.
وزن مناسب
قالب بندی باید به گونه ای باشد که وزن قالب، نیروی اضافه ای روی بتن اعمال نکند. همچنین برای پروژه های بتن ریزی سقف یا بتن ریزی طبقاتی، استفاده از قالب بندی با وزن کمتر (به شرط حفظ کیفیت قالب بندی) ترجیح داده می شود.
قیمت
قالب بندی بتن یک مرحله ضروری است و نمی توان از آن صرف نظر کرد. به همین دلیل، صرفه اقتصادی یک قالب بتن می تواند عامل بسیار مهمی برای استفاده از آن باشد. باز هم باید توجه داشت که قیمت، اولین اولویت یک قالب بتن نیست بلکه کیفیت اجرای قالب بندیست که بیشترین اهمیت را دارد.
سازگاری با ترکیب بتن
بتن معمولی دارای سیمان، شن، ماسه، آب و مواد افزودنی است. برخی مواد شیمیایی ممکن است با ترکیبات بتن وارد واکنش شوند. این مواد نباید به هیچ عنوان برای قالب بندی استفاده شوند زیرا به کیفیت بتن آسیب شدیدی وارد می کنند.
مزایا و معایب قالب بندی
به صورت کلی، قالب بندی منجر به حفظ کیفیت بتن و شکل پذیری مناسب آن طبق نظر سازندگان می شود. بتن قالب بندی شده در صورت قالب بندی اصولی، شکل و شمایل بهتر و عملکرد مناسب تری خواهد داشت و پس از گیرش بتن، به همان ظاهری در می آید که مورد نظر سازنده بوده است.
البته هر کدام از انواع قالب ذکر شده در قسمت «انواع قالب بندی» دارای مزایا و معایب مخصوص به خود هستند. برخی قالب ها مانند قالب آجری یا چوبی از نظر اقتصادی صرفه بیشتری دارند. این قالب ها برای بتن ریزی در حجم محدود کاربردی خواهند بود. برخی دیگر از انواع قالب بندی هزینه بالایی دارند اما مقاومت آنها در برابر نیروی بتن بسیار بیشتر است. قالب فلزی از جمله این قالب هاست که برای بتن ریزی در حجم بالا مورد استفاده قرار می گیرد.
نکات مهم در قالب بندی
مانند تمام امور فنی، قالب بندی هم نکات و فوت و فن های مخصوص به خود را دارد. یک قالب بندی مناسب، تضمین دوام طولانی مدت بتن است. این تضمین تنها با رعایت نکات فنی مهم در مورد قالب بندی به دست می آید. در ادامه برخی از نکات مهم در مورد قالب بندی را بررسی خواهیم نمود.
رعایت نکات ایمنی
طبق معمول، رعایت نکات ایمنی و استفاده از وسایل ایمنی مناسب اولین نکته مهم در قالب بندی است. در صورت عدم رعایت ایمنی ممکن است حوادث تلخی برای کارگران یا پروژه شما پیش بیاید. بنابراین بهتر است ایمنی را مثل همیشه جدی بگیرید.
انتخاب مناسب نوع قالب
شما می توانید برای هر پروژه ای از قالب فلزی در ابعاد بزرگ استفاده کنید اما چنین کاری، هزینه اضافی روی دست شما می گذارد. بنابراین بهتر است متناسب با حجم بتن ریزی و نوع بتن، قالب مناسب آن را انتخاب کنید.
توجه به تراز بودن سطح بتن
صاف بودن سطح رویی بتن و تراز کلی آن یکی از مهم ترین نکات است. اگر می خواهید بتن مقاوم و یکدستی داشته باشید، حین قالب گیری به تراز بودن سطح بتن دقت کنید. شیب گیری نامناسب بتن یکی از عوامل به وجود آمدن نا هم ترازی است. پس در شیب گیری دقت لازم را داشته باشید.
استفاده درست از تکیه گاه قالب
برای حفظ مقاومت قالب بتن، معمولا برای سطوحی که احتمال بدهند نیروی بیشتری را تحمل می کند، تکیه گاه تعبیه می شود. این تکیه گاه ها منجر به حفظ قالب در شرایط بارگذاری سنگین خواهد شد.
دقت در اتصالات قالب
سطوح مختلف یک قالب به کمک اتصالات به یکدیگر متصل می شوند. لازم است که حتما به این اتصالات توجه شود زیرا نیروی زیادی از طرفین اتصالات به آنها وارد می شود. در صورت شکستن اتصالات، قالب از هم جدا می شود.
جمع بندی
در این مقاله، در مورد قالب بندی و چند و چون آن صحبت کردیم. قالب بندی یکی از مراحل ضروری در بتن ریزی است که به بتن شکل دهی نموده و در دوران عمل آوری بتن، آن را به شکل مد نظر طراح نگه می دارد. بتن ریزی بدون قالب بندی صرفا یک سطح بی نظم و بی سر و شکل تولید می کند که کاربرد خاصی هم نخواهد داشت. قالب ها انواع مختلفی دارند که بر اساس حجم بتن ریزی توسط طراحان برگزیده می شوند. معروف ترین انواع قالب بتن شامل قالب های آجری، فلزی، پلای وود و فایبرگلاس می باشد.