انواع قالب بندی+مزایا و معایب

در این مقاله، قصد داریم در مورد انواع قالب بندی بتن و قالب های مختلف موجود در بازار صحبت کنیم. همانطور که می دانید، قالب بندی یکی از مراحل مهم در ساخت بتن است. بتن تازه دارای درصد بالایی از آب است که خاصیت صلب کمی را برای بتن به جا می گذارد. به عبارت دیگر، بتن تازه بدون اینکه شکل مدنظر طراح را بگیرد، روی زمین جاری می شود. راه حل این موضوع، قالب بندی است که در ادامه به انواع قالب هایی که توانایی مقابله با حرکت بتن را دارند، آشنا خواهیم شد.

قالب بندی چیست؟

قالب بندی فرآیندی است که در طی آن به کمک یک چارچوب قالب مانند، بتن فرم دهی شده و از جریان یافتن آن جلوگیری می شود. بتن به دلیل داشتن حدود 15 درصد آب در ترکیب خود، خاصیت جاری شوندگی دارد و معمولا در هر محیطی که ریخته شود، شکل همان محیط را به خود می گیرد. قالب بندی بتن با سر و سامان دادن به این ماده جاری شونده، مقدمات شکل پذیری بتن را فراهم می کند. قالب از سمت بتن تحت اعمال نیروی زیادی قرار می گیرد. به خصوص با گیرش اولیه بتن، این نیروی اعمالی به قالب افزایش هم می یابد. به همین دلیل است که باید از قالب های مستحکمی استفاده شود که توان تحمل نیروی اعمالی از بتن را داشته باشد. در غیر این صورت، قالب دچار ترک و شکستگی می شود و فرآیند عمل آوری بتن دچار شکست می شود.

انواع قالب بندی

قالب های مناسب برای قالب بندی بتن انواع مختلفی دارند که از نظر قیمت، مقاومت و قدرت شکل دهی به بتن دارای تفاوت هستند. برای بتن ریزی در حجم کم، معمولا از قالب های ارزان تر استفاده می شود در حالی که برای بتن ریزی های بزرگ، حتما باید از قالب های مستحکم بهره برد.

به صورت کلی دو دسته بندی برای قالب بتن وجود دارد. دسته اول شامل دو نوع قالب موقتی و ماندگار می باشد. بر این اساس، قالب های ماندگار قالب هایی هستند که پس از اتمام بتن ریزی و رسیدن بتن به مقاومت بیشینه، از آن جدا نمی شوند و به عنوان بخشی از سازه بتنی تا ابد در کنار آن باقی می مانند. قالب های موقتی اما پس از رسیدن بتن به بیشترین مقدار مقاومت خود، از بتن جدا می شوند و می توانند برای سایر پروژه های بتن ریزی نیز مناسب باشد. به همین دلیل است که قالب موقتی را از قالب ماندگار به صرفه تر می دانند: زیرا قالب ماندگار یک بار مصرف است.

دسته بندی دوم به انواع مواد سازنده یک قالب بتنی اشاره دارد و به متریال های مختلفی تقسیم بندی می شود. در ادامه با انواع مواد سازنده قالب بتنی آشنا خواهیم شد.

انواع قالب موقتی

همانطور که گفتیم قالب های موقتی پس از پایان فرآیند قالب گیری از بتن جدا شده و می توانند برای مصارف دیگر نیز به کار روند. این قالب ها از متریال های مختلفی ساخته می شوند که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارد. در ادامه با این نوع قالب ها بیشتر آشنا خواهیم شد.

قالب آجری

به دلیل در دسترس بودن آجر و قیمت ارزان این ماده، از آن برای قالب بندی بتن نیز استفاده می شود. از آنجا که هیچ ارزانی بی حکمتی وجود ندارد، قالب آجری نیز دارای نقاط ضعف مختلفیست. مهم ترین ضعف های قالب آجری آسیب پذیری نسبت به رطوبت، بر هم خوردن تراز بتن و استحکام نه چندان زیاد می باشند که این نوع قالب را برای مصارف زیادی، بلااستفاده می کنند.

قالب چوبی سنتی

استفاده از الوارهای چوبی یکی دیگر از راهکارهای قالب بندی بتن است. چوب نیز ماده ای با قابلیت دسترسی بالا و قیمت مناسب است که بر خلاف آجر، تراز بتن را بر هم نمی زند. همین نکته، چوب را به یکی از پرطرفدارترین متریال های قالب بندی برای پروژه های کوچک با حجم بتن ریزی اندک تبدیل کرده است. البته چوب هم استحکام بالایی ندارد و به سرعت آسیب می بیند و برای بتن هایی که گیرش طولانی مدتی دارند، نامناسب می باشد.

قالب پلای وود

پلای وود را می توانیم نوعی قالب چوبی ارتقا یافته بدانیم که بسیاری از معایب قالب های الواری چوبی را برطرف کرده است. این نوع قالب در برابر رطوبت مقاومت بالایی دارد و بر خلاف قالب الواری، بسیار مستحکم است. وزن سبک و نصب آسان نیز از دیگر ویژگی های مثبت این قالب به حساب می آید. قالب های پلای وود حتی از قالب های آلومینیومی هم استحکام بیشتری دارند و برای بتن ریزی های با حجم بالا نیز کاربرد دارند.

قالب فلزی

قالب های فلزی از جنس فولاد یا آلومینیوم، بهترین و مستحکم ترین قالب ها برای قالب بندی بتن به شمار می روند؛ هر چند از نظر قیمت هم این نوع قالب ها چندان مقرون به صرفه نیستند. قالب فلزی توان تحمل نیروی بتن را دارد و در برابر نیروهای شدید اعمال شده توسط بتن، تغییر شکل نمی دهند. مزیت دیگر این نوع قالب این است که از آن می توان بارها و بارها استفاده نمود. در میان دو نوع قالب فلزی یعنی آلومینیوم و فولاد، آلومینیوم وزن و البته مقاومت نسبتا کمتری در مقایسه با فولاد دارد. از قالب بندی فولادی برای بتن ریزی با حجم بالا در پروژه های بزرگ استفاده می شود.

قالب فایبرگلاس

قالب بندی فایبرگلاس یا FRP یکی دیگر از قالب های مناسب برای بتن است که از پلیمرهای پلاستیکی ساخته می شود. این نوع قالب بتن برای بتن ریزی هایی با حجم کم یا متوسط کاربردی است. فایبرگلاس بتنی با سطح صاف و یکدست تحویل می دهد و وزن سبکی دارد. تنها ایراد وارد بر این نوع قالب می تواند مقاومت اندک آن نسبت به حجم زیاد بتن و طول عمر کمتر قالب نسبت به قالب های فلزی باشد.

قالب پارچه ای

برخی از انواع پارچه نیز می توانند به عنوان قالب برای بتن استفاده شوند. پارچه هایی مانند ژئوسنتتیک ها که مقاومت کششی بالایی دارند می توانند یک قالب مناسب برای بتن باشند. البته از قالب پارچه ای بیشتر در تولید بتن های پیش ساخته استفاده می شود اما خروجی این قالب ها بتنی با کیفیت بالا و مقاومت مناسب خواهد بود.

مزایا و معایب انواع قالب بتن

قالب هایی که در قسمت قبل در مورد آنها صحبت کردیم، هر کدام دارای مزایا و معایبی هستند. در این قسمت، به صورت خلاصه در جدول زیر می توانید مزایا و معایب این قالب ها را ببینید.

نوع قالب بندی	مزایا	معایب
آجری	قیمت کم و در دسترس بودن	مقاومت کم – نفوذپذیری رطوبتی – تغییر شکل بتن
چوبی	قیمت کم و در دسترس بودن – مناسب پروژه های کوچک	نفوذپذیری رطوبتی – مقاومت کم
پلای وود	مقاومت بالا – نفوذناپذیری رطوبتی – وزن سبک	غیر قابل استفاده برای بتن ریزی با حجم بسیار بالا
فلزی	مقاومت بسیار بالا – قابلیت استفاده چند باره	قیمت بالا – وزن زیاد
فایبرگلاس	مقاومت قابل قبول – وزن کم – تولید بتن صیقلی	طول عمر کمتر از قالب فلزی
پارچه ای	مقاومت بالا – صرفه اقتصادی	معمولا برای بتن ریزی در جا استفاده نمی شود.

جمع بندی

در این مقاله، به بررسی انواع قالب بندی که یکی از مهم ترین مراحل تولید سازه های بتنی است پرداختیم. قالب های مختلف موجود در بازار دارای خواص مختلفی هستند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. قالب های فلزی، پلای وود، فایبرگلاس، آجری و چوبی از مهم ترین انواع قالب بتنی موجود در بازار هستند که از نظر مقاومت در برابر نیروی بتن، وزن، هزینه و طول عمر طبقه بندی می شوند.